11 Janar 2025

Minierat dhe shkrirja e mineraleve si hekuri përfaqësonin arritje teknologjike gjatë kulmit të Perandorisë Romake. Por ato aktivitete gjithashtu prodhuan ndotje të mjaftueshme me plumb për të dëmtuar koeficientin e inteligjencës së qytetarëve të saj, sipas një studimi të ri në PNAS.

“Regjistrimet e detajuara të bërthamave të akullit në Arktik mbi ndotjen me plumb, së bashku me modelimin e sofistikuar atmosferik dhe epidemiologjinë moderne, tregojnë se aktivitetet industriale njerëzore po dëmtonin në mënyrë të matshme shëndetin e njerëzve më shumë se 2000 vjet më parë,” thotë Joe McConnell, një shkencëtar në Institutin Kërkimor të Shkretëtirës dhe autori kryesor i studimit.

Të mësuarit rreth helmimit nga plumbi i lashtë

Studiuesit kanë debatuar për ndikimin e helmimit nga plumbi në historinë romake për dekada. Disa madje kanë argumentuar se helmimi nga plumbi luajti një rol në rënien e Perandorisë Romake. Shumica e këtyre argumenteve janë përqendruar në shkrimet e lashta dhe arkeologjinë, të cilat ofrojnë aluzione mbi ndikimin e plumbit, prova rrethanore, nëse mund të thuhet kështu.

Tani një ekip studiuesish ka siguruar prova të qarta që lidhin ndotjen me intelektin e lashtë. Ata identifikuan nivelin e ndotësve në tri bërthama akulli që datojnë mes viteve 500 p.e.s. dhe 600 e.s., periudha që përfshin ngritjen e Republikës Romake deri në rënien e Perandorisë Romake. Më pas, ata krahasuan këto nivele me ndikimin e ndotjes së plumbit në publik gjatë kulmit të viteve 1970, përpara ndalimit të tij te benzina.

Plumbi në ajër gjatë kohës romake ishte i mjaftueshëm për të ndikuar IQ-në e asaj kohe me rreth një të tretën e ndikimit të viteve 1970, kur hyri në fuqi Akti i Ajrit të Pastër në SHBA, dhe dyfishin e dekadës së 2010-ës, sipas studimit.

“Elitat dhe jo-elitat, si në qytete ashtu edhe në zona rurale, u prekën nga ndotja e ajrit, askush nuk mund t’i shpëtonte pasojave shëndetësore,” thotë McConnell.

Sidoqoftë, me shumë gjasa kishte dallime në ndikim, varësisht se sa afër jetonin njerëzit me vendet e minierave dhe shkrirjes. Nivelet e plumbit në gjak dhe ndikimet e tjera shëndetësore që lidhen me shkrirjen moderne janë shumë më të mëdha pranë këtyre zonave dhe bien pothuajse në mënyrë eksponenciale sa më larg të jetë dikush. E njëjta gjë do të kishte qenë e vërtetë gjatë epokës romake, thotë McConnell.

Gjurmimi i ndikimit të ndotjes në të kaluarën

Për të arritur në këtë përfundim, studiuesit përdorën modelim të sofistikuar kompjuterik për të lëvizur përpara dhe prapa në kohë. Pasi përcaktuan nivelet e plumbit në bërthamat e akullit që përputheshin me vitet e Perandorisë Romake, ata drejtuan modelin e tyre në atë që McConnell e quan “modalitet prapavajtës” për të parë se si ndotja e plumbit ka të ngjarë të përhapej nga vendet e njohura të minierave dhe shkrirjes romake në zona të ndryshme të Europës. Pastaj ata drejtuan modelin në “modalitet përparimtar” për të parë se si emetimet nga këto vende çuan në përqendrimet atmosferike të gjetura në bërthamat e akullit.

Së fundmi, ata krahasuan lidhjet mes ndotjes moderne të plumbit dhe rezultateve shëndetësore, si nivelet e plumbit në gjak të fëmijëve dhe rënien njohëse, për të përcaktuar ndikimin e mundshëm që ndotja e plumbit kishte gjatë kulmit të Perandorisë Romake.

Ka pasur shembuj të tjerë që tregojnë sa e përhapur ishte ndotja e plumbit gjatë asaj periudhe. Për shembull, shkencëtarët e kanë matur atë në moçale të Europës, sedimente liqenesh dhe, rrallëherë, në mbetje njerëzore si smalti i dhëmbëve.

Por ato rezultate janë copëza të vogla, thotë McConnell. “Nuk është bërë asnjë përpjekje për të kuptuar dhe veçanërisht për të kuantifikuar efektet e përhapura të kësaj ndotjeje në mjedis dhe kështu në shëndetin dhe historinë njerëzore,” thotë ai. / Discover Magazine – Syri.net